Temel Analizde CAPEX (Sermaye Harcamaları) Yoğunluğu Nedir? Yatırımcının Gözünden Gerçek Hikaye
Finansal piyasalarda 10+ yıllık deneyimle, CAPEX yoğunluğunun şirket analizindeki kritik rolünü pratik örneklerle açıklıyoruz.
Geçen ay bir müvekkilimle Garanti BBVA hisselerini analiz ederken şöyle bir soru sordu: "Hocam, bu şirketin sürekli yeni şubeler açıp teknolojiye para döktüğünü görüyorum. Bu iyi mi kötü mü?" İşte tam da bu noktada CAPEX yoğunluğu devreye giriyor. Piyasalarda on yılı aşkın süredir çalışıyorum ve size söyleyeyim - bu oran hakkında kafası karışık olan sadece o değil.
CAPEX Yoğunluğu Nedir? (Basit Anlatımla)
CAPEX yoğunluğu, yani Capital Expenditure Intensity - şirketin ne kadar agresif büyüme stratejisi izlediğini gösteren kritik bir oran. Tabii ki matematiksel formülü var ama işin özü şu:
CAPEX Yoğunluğu = (Sermaye Harcamaları / Net Satışlar) x 100
Yani şirket her 100 lira satış için kaç lira yatırım yapıyor? Bu kadar basit aslında. Ama tabii ki işin içine girince... (her zamanki gibi) durum karmaşıklaşıyor.
Peki Bu Oran Neden Bu Kadar Önemli?
Müşterilerimle çalışırken sık karşılaştığım bir durum var: Yüksek CAPEX yoğunluğu gördüklerinde paniğe kapılıyorlar. "Hocam bu şirket çok para harcıyor, batacak mı?" diye soruyorlar.
Aslında işin gerçeği şöyle (kişisel gözlemlerime dayanarak): CAPEX yoğunluğu tek başına ne iyi ne de kötü. Sektöre, şirketin büyüme aşamasına ve - en önemlisi - bu yatırımların kalitesine bağlı.
Yüksek CAPEX Yoğunluğu Ne Anlama Gelir?
Şirket büyüme modunda. Yeni fabrikalar kuruyor, teknolojiye yatırım yapıyor, kapasitesini artırıyor. Bu genelde iki durumu işaret eder:
Olumlu taraf: Şirket gelecek yıllarda daha fazla kazanç elde etmek için stratejik hamle yapıyor. Özellikle teknoloji şirketlerinde bu çok normal (hani Apple'ın sürekli AR-VR'a para dökmesi gibi).
Olumsuz taraf: Nakit akışını olumsuz etkiliyor. Kısa vadede kar marjları düşebilir. Bazı durumlarda bu "para saçma" haline gelebiliyor.
Düşük CAPEX Yoğunluğu Ne Anlama Gelir?
Bu da iki farklı şekilde yorumlanabilir. Piyasalarda uzun yıllardır gözlemlediğim şu: Olgun şirketler genelde düşük CAPEX yoğunluğuna sahip. Çünkü artık büyük yatırımlara ihtiyaçları yok, mevcut kapasiteleriyle işlerini sürdürüyorlar.
Ama bazen (özellikle son yıllarda gördüğüm) şirketler yatırımlarını erteliyor. Bu da uzun vadede rekabet gücünü kaybetme riski yaratıyor.
Türk Borsasından Pratik Örnekler
Teorik konuşmak kolay ama gerçek hayattan örnekler daha iyi anlatıyor. İşte size Borsa İstanbul'dan birkaç örnek:
Arçelik Örneği
Arçelik'i yıllardır takip ediyorum. Şirket özellikle 2018-2020 arasında yoğun CAPEX yaptı. Neden? Avrupa pazarına açılım ve yeni ürün hatları. CAPEX yoğunluğu %8-10 seviyelerine çıktı (normal %4-6 iken).
Sonuç? 2021-2022'de bu yatırımlar meyvesini verdi. Tabii ki her şey planlandığı gibi gitmedi (pandemi, enflasyon vs.) ama stratejik olarak doğru bir hamliydi.
Teknoloji Sektörü Örneği
NetAş, Logo gibi teknoloji şirketlerine baktığınızda CAPEX yoğunluğu genelde yüksek. Çünkü sürekli AR-GE'ye, yeni yazılımlara para ayırıyorlar. Bu sektörde %15-20'lik oranlar normal karşılanıyor.
💡 Kişisel Tavsiye: CAPEX yoğunluğunu değerlendirirken mutlaka sektör ortalamasıyla karşılaştırın. Çimento şirketi ile yazılım şirketinin CAPEX yoğunluğu aynı olamaz!
CAPEX Yoğunluğunu Nasıl Analiz Edelim?
Peki bu oranı nasıl yorumlayacağız? Müşterilerime hep şu adımları öneriyorum:
1. Trend Analizi Yapın
Tek yıla bakmayın. Son 3-5 yıllık trendi inceleyin. CAPEX yoğunluğu sürekli artıyor mu? Yoksa tek seferlik bir yatırım mı? Bu çok önemli.
Örneğin Ford Otosan 2019'da Craiova fabrikasına büyük yatırım yaptı. O yıl CAPEX yoğunluğu fırladı ama sonraki yıllarda normale döndü. İşte bu tek seferlik bir durumdu.
2. Sektör Karşılaştırması
Bu en kritik nokta. Her sektörün kendine özgü CAPEX dinamikleri var:
Enerji sektörü: Genelde yüksek (%15-25). Çünkü sürekli yeni alan araştırması, üretim tesisleri kuruluyor.
Perakende sektörü: Orta seviye (%5-10). Yeni mağazalar, teknolojik altyapı yatırımları.
Bankacılık sektörü: Düşük (%2-5). Çünkü fiziksel varlığa dayalı değil artık iş modeli.
3. Yatırımın Kalitesini Değerlendirin
Bu kısmı çok ihmal ediyorlar. CAPEX yoğunluğu yüksek ama şirket ne yapıyor bu parayla?
Geçen yıl bir müvekkil Vestel'i analiz ediyorduk. CAPEX yoğunluğu artmış ama şirket elektrikli araç pil teknolojisine yatırım yapıyordu. Bu stratejik bir hamle ve gelecekte büyük getiri potansiyeli var.
Dikkat Edilmesi Gereken Tuzaklar
Yıllardır bu işin içindeyim ve bazı tuzakları çok sık görüyorum. Bunlara dikkat edin:
Aşırı Genelleme Yapmayın
Yüksek CAPEX = kötü, düşük CAPEX = iyi gibi basit bir yaklaşım yanlış. Her şirketin kendi hikayesi var. Tabii ki kesin değil ama genel kural şu: Büyüme aşamasındaki şirketlerde yüksek CAPEX normal, olgun şirketlerde ise soru işareti yaratır.
Tek Başına Değerlendirmeyin
CAPEX yoğunluğunu mutlaka diğer oranlarla birlikte inceleyin. ROE, ROA, nakit akışı... Hepsi birbiriyle bağlantılı.
⚠️ Uyarı: CAPEX yoğunluğu çok yüksek ama ROE düşüyor, nakit akışı negatif... Bu durumda ciddi bir araştırma gerekli!
Sonuç: Kişisel Tavsiyelerim
On yılı aşkın süredir bu piyasalarda dolaşıyorum ve şunu öğrendim: CAPEX yoğunluğu güçlü bir araç ama tek başına karar verme kriteri değil.
Benim yaklaşımım şöyle: Önce şirketin hikayesini anlayın. Hangi aşamada, ne yapmaya çalışıyor? Sonra CAPEX yoğunluğuna bakın. Bu paraları nereye harcıyor? Mantıklı mı?
Hani bir arkadaşınız sürekli yeni hobi edinip para harcıyorsa merak edersiniz değil mi - "Bu ne yapıyor böyle?" İşte şirketler için de aynı mantık geçerli. Yatırım yapmak iyi ama amacı ve kalitesi önemli.
Son söz: CAPEX yoğunluğunu takip edin ama panik yapmayın. Analiz edin, araştırın, sonra karar verin. Ve tabii ki (her zaman söylediğim gibi) portföyünüzü çeşitlendirmeyi unutmayın!
Sıkça Sorulan Sorular
CAPEX yoğunluğu kaç olmalı ki ideal olan?
Sektöre göre değişir bu. Genel olarak %5-10 arası makul, %15'i geçerse dikkatli bakmak lazım. Ama teknoloji şirketlerinde %20'ler normal. Yani kesin bir rakam yok, sektör ortalamasına bakın.
Yüksek CAPEX yoğunluğu olan şirkete yatırım yapmalı mıyım?
Sadece CAPEX yoğunluğuna bakarak karar vermeyin. Şirket bu paraları nereye harcıyor, gelecekte getiri sağlayacak mı? Bunları araştırın. Özellikle büyüme aşamasındaki şirketlerde yüksek CAPEX normal hatta olumlu bile olabilir.
CAPEX yoğunluğu nasıl hesaplanır, formül nedir?
Çok basit: (Sermaye Harcamaları / Net Satışlar) x 100. Sermaye harcamalarını nakit akış tablosundan, net satışları da gelir tablosundan alıyorsunuz. Sonucu yüzde olarak ifade ediyorsunuz.
Hangi sektörlerde CAPEX yoğunluğu daha yüksek olur?
Enerji, madencilik, imalat sektörleri genelde yüksek. Çünkü fiziksel varlığa dayalı işler bunlar. Bankacılık, hizmet sektörü ise düşük. Teknoloji şirketleri de AR-GE yoğun olduğu için yüksek olabiliyor.
CAPEX yoğunluğu düşen şirket iyi midir?
İki türlü yorumlanabilir. Şirket olgunlaşmış olabilir, artık büyük yatırımlara ihtiyacı yoktur. Ya da yatırımları ertelemiş olabilir ki bu uzun vadede zararlı. Hangi durum olduğunu anlamak için şirketin stratejisine bakmak gerekir.
