Devre Kesici, Borsa İşlem Durdurma Mekanizması

Geçen Mart ayında bir müşterimle konuşurken "Hocam bu devre kesici denen şey nedir, benim hisselerim niye işlem görmüyor?" diye sormuştu. O gün BIST'te bir sürü hisse devre kesiciye takıldı, tabii adamcağız kafayı yedi (hani normal, kim yemez ki). İşte bu yazıda, piyasalarda on yıldır gözlemlediğim bu koruma mekanizmasını sizlere anlatmaya çalışacağım.

Devre kesici mekanizması - yani circuit breaker sistem - aslında borsanın otomatik pilot sistemi gibi düşünebilirsiniz. Piyasa çok hızlı hareket ettiğinde devreye giriyor ve "dur bakalım, bi nefes al" diyor. Tabii ki kesin değil ama, bence finansal piyasaların en önemli güvenlik ağlarından biri.

Devre Kesici Tam Olarak Nedir? (Basit Anlatımla)

Müşterilerimle çalışırken sık karşılaştığım durum şu: "Devre kesici ne işe yarıyor hocam?" sorusu. Yani şöyle açıklayayım - devre kesici, hisse senedinin veya endeksin fiyatı çok hızlı değiştiğinde otomatik olarak işlemleri durduran sistem.

💡 Gerçek Hayattan Örnek:

Diyelim ki Turkcell hissesi sabah 50 TL'den açtı. Öğlen vakti bir anda 45 TL'ye düştü (%10 düşüş). İşte bu durumda sistem der ki "dur bakalım", ve 15 dakika boyunca Turkcell işlem görmez. Bu sürede herkes sakinleşir, neler olduğunu anlamaya çalışır.

Kişisel görüşüm şu şekilde: Bu sistem olmasaydı, piyasalar çok daha kaotik olurdu. 2008 krizi sırasında (tabii o zaman daha acemi bir analisttim ama) Amerika'da nasıl panik satışlar olduğunu gördük. İşte devre kesici bu tür durumları önlüyor.

BIST'te Devre Kesici Nasıl Çalışıyor?

Borsa İstanbul'da (yani bizim ana borsada) devre kesici kuralları oldukça net. Uzun yıllardır bu kuralların nasıl işlediğini gözlemliyorum ve şunu söyleyebilirim: sistem genelde işini yapıyor.

Hisse Bazında Devre Kesici Seviyeleri

Şimdi bu rakamları görünce "vay be ne kadar net" diyebilirsiniz ama pratikte bazen karışık oluyor işler. Mesela, hisse %9.8 düştü mü devre kesici çalışmaz, %10.1 düştü mü çalışır. Yani sistem çok hassas.

BIST 100 Endeksi İçin Özel Kurallar

Endeks bazında devre kesici biraz farklı çalışıyor (tabii bu konu biraz teknik ama önemli). BIST 100 endeksi şöyle:

• %7 düşüş: 30 dakika işlem durması
• %13 düşüş: Yine 30 dakika (evet, aynı süre)
• %20 düşüş: O gün artık borsa kapanır

Kişisel Gözlemim: On yıldır bu işin içindeyim ama %20'lik düşüşü sadece birkaç kez gördüm. En son 2020'de pandemi başladığında yaşandı. O günleri hatırlıyorum, telefon hiç susmuyordu - herkes panikleyip soruyordu "ne oluyor hocam?"

Dünya Borsalarında Durum Nasıl?

Amerika'daki sistemle bizimkini karşılaştırdığımda (çünkü sık sık New York borsasını da takip ediyorum) şunu görüyorum: onlar biraz daha esnek ama prensip aynı.

NYSE ve NASDAQ'ta Devre Kesici

S&P 500 endeksine göre çalışan sistem şöyle:

İlginç olan şu: Amerikalılar bizden daha az bekletiyorlar (15 dakika vs 30 dakika). Belki de piyasaları daha likit olduğu için böyle yapıyorlar, tabii ki kesin değil ama mantıklı geliyor.

Bu Sistem Neden Bu Kadar Önemli?

Müşterilerimin çoğu başta "ya hocam ne gerek var, biz büyük insanız, kendi kararımızı veririz" diyor. Ama sonra piyasa hareketli olduğu günlerde anlıyorlar işin önemini.

Paniği Önleme Etkisi

İşte en önemli faydası bu. Piyasalarda uzun yıllardır gözlemlediğim şey şu: insanlar çoğunlukla duygusal kararlar alıyor. Hisse düşmeye başladı mı "sat sat sat" moduna giriyorlar. Devre kesici devreye girince:

• ✅ Panik satışların önüne geçiliyor
• ✅ Yatırımcılar nefes alma fırsatı buluyor
• ✅ Gerçek fiyat seviyeleri daha net ortaya çıkıyor
• ✅ Büyük oyuncular pozisyon alma şansı yakalıyor

Likidite Sağlama Mekanizması

Bu biraz teknik ama önemli bir konu. Piyasa çok hızlı hareket ettiğinde, market yapıcılar (yani sürekli alım-satım yapan kurumsal yatırımcılar) pozisyon almakta zorlanıyor. Devre kesici devreye girince onlar da toparlanabiliyor.

Tabii bu her zaman mükemmel çalışmıyor. Bazen devre kesici kalktıktan sonra fiyatlar daha da sert hareket ediyor (hani böyle durumlar da oluyor). Ama genel olarak sistem işini yapıyor diyebilirim.

Yatırımcılar İçin Pratik Tavsieler

On yıllık tecrübemde gördüğüm en büyük hatalardan birini anlatayım: devre kesici devreye girdiğinde insanlar daha da panikliyor. "Vay be durdu demek ki çok kötü bir şey var" diye düşünüyorlar.

Devre Kesici Sırasında Ne Yapmalı?

Stop-Loss Emirleri ve Devre Kesici

Bu konu çok kritik ve müşterilerimden sık soru alıyorum. Devre kesici devreye girdiğinde stop-loss emirleriniz nasıl çalışıyor?

Önemli Not: Devre kesici sırasında stop-loss emirleri beklemede kalır. Yani hisse 50 TL'den 45 TL'ye düşüp devre kesiciye takıldıysa, siz 46 TL'ye stop koymuş olsanız bile emir çalışmaz. İşlemler tekrar başladığında devreye girer.

Gerçek Hayattan Örnekler ve Anılarım

2020 yılının Mart ayını hiç unutmuyorum. COVID-19 haberleri çıkmaya başlamıştı, piyasalar deli gibiydi. O dönemde Amerika'da üç gün üst üste devre kesici devreye girdi. Böyle bir şey son otuz yılda görülmemişti.

📖 Kişisel Anım: 2020 Mart Krizi

9 Mart 2020 - Pazartesi sabahı işe geldiğimde futures'lar %-5'lerde işlem görüyordu. "Bu iş iyi değil" dedim kendi kendime. Gerçekten de piyasa açılır açılmaz S&P 500 %7 düştü ve ilk devre kesici devreye girdi.

O gün müşterilerimden onlarca telefon aldım. En çok sorulan şu oldu: "Hocam bu devre kesici ne, niye durdu piyasa?" İşte o zaman anladım ki bu konuyu daha çok anlatmamız gerekiyor.

Bizim BIST'te de benzer durumlar yaşandı tabii. Özellikle bankacılık hisseleri ve turizm şirketleri devre kesiciye takılıp duruyordu. O dönemde portföy yönetimi yapan arkadaşlarım "kafayı yiyeceğiz" diyordu (hani abartı değil, gerçekten zor zamanlar).

Pozitif Örnekler de Var

Sadece düşüş değil, bazen yukarı yönlü sert hareketlerde de devre kesici devreye giriyor. Mesela bir şirket çok iyi haber açıkladığında hisse %20-30 yükselirse, o zaman da sistem duruyor.

Geçen sene bir teknoloji şirketinin hissesi güzel bir sözleşme haberinden sonra %25 yükseldi. Müşterim "hocam satayım mı bu kadar yükseldi" diye sordu. Ben de "devre kesici kalktıktan sonra bir bak, belki daha da yükselir" dedim. Nitekim öyle de oldu (tabii her zaman böyle olmaz, bu sadece bir örnek).

Sonuç: Devre Kesici Düşman Değil, Dost

On yıllık tecrübemde şunu öğrendim: devre kesici sistemi mükemmel değil ama çok gerekli. Bazen can sıkıcı olabiliyor (özellikle hızlı işlem yapmaya çalışanlar için) ama genel olarak piyasaları koruyor.

Kişisel tavsiyem şu: devre kesici devreye girdiğinde paniklemek yerine bunun bir fırsat olduğunu düşünün. Pozisyonlarınızı gözden geçirin, stratejinizi yeniden değerlendirin. Sonuçta bu mola sizin için de var.

Tabii ki her durumda geçerli olmaz bu tavsiye ama çoğu zaman işe yarıyor. En önemlisi, devre kesicinin sizin düşmanınız değil dostunuz olduğunu unutmayın. Piyasaları daha sağlıklı ve adil hale getiren bir araç.

Son Söz: Yatırım yapmadan önce bu tür mekanizmaları öğrenmek çok önemli. Hem daha bilinçli kararlar alırsınız, hem de beklenmedik durumlarla karşılaştığınızda paniklemezsiniz. İyi yatırımlar!