İthalat ve İhracatın Ekonomiye Etkisi

Geçen ay bir müşterimle görüşürken yine o tanıdık soruyla karşılaştım: "Hocam, şu dolar/TL kuru niye sürekli çıkıyor? Bu ithalat-ihracat işleri bizi nasıl etkiliyor?" İşte tam da bu an, piyasalarda on beş yıldır gözlemlediğim gerçekleri bir kez daha paylaşma zamanının geldiğini anladım.

Tabii ki ekonomi uzmanı değilim ama bu kadar yıl sonra şunu net söyleyebilirim: İthalat ve ihracat dengesi, sadece makroekonomik bir veri değil. Bizim portföyümüzdeki her hisse senedini, her yatırım kararımızı doğrudan etkileyen canlı bir organizma gibi. Yani, bu konuyu anlamadan piyasalarda sağlıklı adımlar atmak oldukça zor.

İthalat konusunda piyasalarda şahit olduğum en büyük yanılgı şu: "İthalat kötü, ihracat iyi" mantığı. Hâluki işin içine girdiğinizde durum o kadar siyah-beyaz değil.

Mesela, 2018'de bir teknoloji şirketinin hisselerine yatırım yapmıştık. Şirket ithal komponent kullanıyordu ama ürününü ihraç ediyordu. Dolar kuru yükselince ne oldu? Önce maliyetleri arttı (ithalat), sonra gelirler arttı (ihracat). Net etki? Pozitifti, çünkü katma değer yüksekti.

En büyük sorun şu ki, ithalata bağımlı sektörlerde yatırım yapmak gerçekten riskli olabiliyor. 2018'den beri kaç defa şahit oldum... Dolar/TL kuru aniden yükselince, ithalat maliyetleri katlanıyor.

Özellikle enerji ithalatı konusunda... Türkiye'nin enerji ihtiyacının büyük kısmını ithal etmesi, sürekli cari açık yaratıyor. Bu da uzun vadede TL üzerinde baskı oluşturuyor. Yatırımcı olarak bu gerçeği görmezden gelememiz.

İhracat konusunda müşterilerimle çalışırken en sık duyduğum cümle: "Hocam, ihracat yapan şirketlere yatırım yapalım, kur artışından kazanırız." Tabii ki mantıklı ama... İş bu kadar basit değil.

2020 pandemi döneminde çok net gördük bunu. İhracat yapan bazı şirketler, küresel talep düştüğü için zorlandı. Kur avantajı var ama müşteri yok. Sonuç? Kârlılık düştü.

En büyük avantajı tabii ki döviz girişi... Ama sadece bu değil. İhracatçı şirketler genelde teknolojiye daha çok yatırım yapıyor, kalite standartları yüksek oluyor. Bu da uzun vadede rekabet avantajı sağlıyor.

Bir de şunu fark ettim: İhracatçı şirketlerin yönetim kalitesi genelde daha iyi oluyor. Neden? Çünkü uluslararası pazarlarda rekabet etmek zorundalar. Bu da bizim gibi yatırımcılar için güven verici.

İstihdam açısından da... İhracatçı sektörlerde çalışan arkadaşlarımla konuştuğumda, genelde maaşlarının daha stabil olduğunu söylüyorlar. Çünkü şirketlerin gelirleri döviz bazında.

Bu konu gerçekten kritik. Piyasalarda yıllardır gözlemlediğim şey şu: Ticaret dengesi verileri açıklandığında, TL'nin hareket yönü genelde belli oluyor.

Cari açık yüksek çıktığında ne oluyor? Genelde TL baskı altında kalıyor. Bu da ithalatçı şirketlerin maliyetlerini artırırken, ihracatçıların TL bazındaki gelirlerini artırıyor. Yani, portföy dengesi önemli.

Bu soruyu müşterilerimden çok duydum. Kişisel görüşüm şu: İkisi de aşırıya kaçtığında sorun yaratıyor.

Sürekli cari fazla veren ülkeler (Almanya gibi) güçlü görünse de, bazen iç tüketim zayıf kalıyor. Sürekli cari açık verenler ise (bizim gibi) dış borca bağımlı hale geliyor.

İdeal olan şu: Dengeli bir yapı. Bazen fazla, bazen açık... Ama kronik açık vermeyen bir sistem.

İthalat bağımlısı sektörlerde yatırım yaparken şuna dikkat ediyorum: Şirketin fiyatlama gücü var mı?

Yani, maliyet artışını müşterilere yansıtabilir mi? Eğer güçlü bir marka veya tekel konumu varsa, maliyet artışlarını tolere edebilir. Ama fiyat rekabetinin yoğun olduğu sektörlerde riskli.

Bu konuyu sadece piyasa açısından değil, günlük hayat açısından da değerlendirmek lazım. Çünkü sonuçta hepimiz bu ekonominin içinde yaşıyoruz.

Enflasyon ile dış ticaret arasındaki ilişki çok net. İthalat maliyetleri arttığında, bu enflasyona yansıyor. Ama aynı zamanda ihracat artışı da ekonomiyi canlandırıyor.

İstihdam açısından bakınca... İhracatçı sektörlerdeki istihdam genelde daha kaliteli ve sürdürülebilir oluyor. Çünkü katma değer yüksek, teknoloji yoğun işler.

Bu noktada şunu söylemek lazım: TL'nin sürekli değer kaybetmesi, orta sınıfın satın alma gücünü erozyona uğratıyor. Özellikle ithal ürünler pahalılaşınca...

Ama diğer taraftan, turizm gelirleri artıyor. İhracatçı firmalarda çalışanların durumu iyileşiyor. Yani her zaman kazanan ve kaybeden oluyor.

On beş yıllık piyasa deneyimim sonrası şunu söyleyebilirim: İthalat da ihracat da ekonomi için gerekli. Sorun, dengeyi bulamamakta.

Yatırımcı olarak bizim yapacağımız şey, bu dinamikleri anlamak ve portföyümüzü buna göre oluşturmak. Ne sadece ihracatçı şirketlere yatırım yapmak, ne de ithalatçıları tamamen göz ardı etmek doğru.

Önemli olan, her sektörün kendine özgü risklerini ve fırsatlarını bilmek. Ve tabii ki, makroekonomik gelişmeleri sürekli takip etmek.