Enflasyon Büyümeyi Nasıl Maskeler? GSYİH Verilerini Doğru Okuma Sanatı
Dün akşam bir yatırımcı dostumla telefonda konuşuyorduk, hani şu GSYİH rakamlarının açıklanacağı günden bahsediyordu. "Hocam bu sefer kesin güzel rakamlar gelir" dedi. Ben de güldüm tabii... Çünkü 15 yıldır bu piyasalarda dolaşırken öğrendiğim en önemli şey şu: Rakamlar her zaman göründüğü gibi değildir.
İşte bu yazıda, enflasyonun GSYİH büyümesini nasıl "şişirdiğini" ve bizlerin bu verileri nasıl doğru okuması gerektiğini anlatacağım. Tabii ki ekonomi uzmanı değilim ama (o kadar da iddiası değil insanın) yılların verdiği tecrübeyle bazı püf noktalarını paylaşabilirim.
Nominal vs Reel GSYİH: İşin Matematiği
Müşterilerimle çalışırken sık karşılaştığım durum şu: GSYİH yüzde 8 büyümüş, herkes sevinçli. Ama işin içindeki enflasyon faktörünü sorduğumda... Sessizlik. Yani hani, rakam güzel görünüyor ama gerçek büyüme ne kadar?
Basit bir örnekle açıklayayım: 2023 yılında ekonomimiz nominal olarak 100 milyar lira büyüdü diyelim. Ama aynı dönemde enflasyon yüzde 60'tı (kabaca söylüyorum tabii). Bu durumda reel büyüme çok daha farklı bir hikaye anlatıyor.
"Piyasalarda uzun yıllardır gözlemlediğim en büyük yanılgı, nominal rakamları reel sanmak. Enflasyon her şeyi değiştirir."
Türkiye'de GSYİH Hesaplamasının İncelikleri
TÜİK'in rakamlarına bakarken (ki 2020'den beri metodolojilerinde bazı değişiklikler oldu) şuna dikkat ediyorum: Hangi baz yıl kullanılıyor? Bu önemli çünkü... işte, baz yılına göre hesaplamalar değişebiliyor.
Özellikle inşaat sektörünün GSYİH içindeki ağırlığı konusunda kafam hep karışık oluyor (galiba sadece benimki değil). Çünkü Türkiye'de inşaat sektörü hem çok volatil hem de enflasyondan en çok etkilenen sektörlerden biri.
Sektörel Dağılımdaki Tuzaklar
Geçen ay bir analiz hazırlarken fark ettim ki, hizmetler sektörü GSYİH'da yüzde 65 civarında pay alıyor. Ama buradaki büyümenin ne kadarı gerçek üretkenlik artışı, ne kadarı sadece fiyat artışı? Bu sorunun cevabı kolay değil.
Özetle şu: Sektör bazında bakınca enflasyonun etkisi daha net görülüyor. Özellikle perakende ticaret ve konaklama-yiyecek sektörlerinde.
Deflator Kullanarak Gerçek Büyümeyi Bulmak
GSYİH deflatörü diye bir kavram var (ekonomi derslerinden hatırlarsınız belki). Bu araç sayesinde nominal büyümeden gerçek büyümeyi ayırt edebiliyoruz. Tabii ki kesin değil ama yaklaşık bir fikir veriyor.
Formül: Reel GSYİH = Nominal GSYİH ÷ GSYİH Deflatörü × 100
Ama işin pratik tarafında şöyle yapıyorum: TCMB'nin açıkladığı reel büyüme rakamlarını nominal rakamlarla karşılaştırıyorum. Aradaki fark bana enflasyonun "maskeleme etkisini" gösteriyor.
2023 Yılından Somut Örnekler
Geçen yıl ilginç bir durum yaşandı (hani şu seçim öncesi dönem). Nominal GSYİH büyümesi yüzde 30'ların üzerindeydi ama reel büyüme sadece yüzde 4-5 civarındaydı. İşte bu fark tam olarak enflasyonun yarattığı "yanılsama".
Yatırımcılarıma hep şunu söylüyorum: Rakamların arkasındaki hikayeyi okumayı öğrenin. Çünkü medyada genelde nominal rakamlar ön plana çıkıyor.
Piyasa Tepkileri ve Yatırım Stratejileri
GSYİH verileri açıklandığında borsa nasıl tepki veriyor, onu da gözlemliyorum yıllardır. Genelde ilk tepki nominal rakamlara oluyor. Sonra (bir-iki gün sonra) analiz evleri detayları çıkarınca gerçek tablo ortaya çıkıyor.
Bu döngüyü bilerek pozisyon almak... tabii ki garanti değil ama stratejik bir avantaj sağlayabiliyor. Özellikle banka hisseleri ve faiz hassas sektörlerde.
Hangi Sektörler Daha Dirençli?
Tecrübelerime göre, teknoloji ve ihracat odaklı şirketler enflasyonist ortamda reel büyümeyi daha iyi yansıtıyor. Çünkü döviz kazanıyorlar ve katma değerleri yüksek.
Ama tüketim malları sektöründe durum tam tersi. Orada nominal büyüme yanıltıcı olabiliyor çünkü sadece fiyat artışından kaynaklanıyor olabilir.
Uluslararası Karşılaştırmalar Yaparken Dikkat Edilecekler
Türkiye'nin büyüme rakamlarını başka ülkelerle karşılaştırırken (ki bu çok yapılıyor medyada) mutlaka enflasyon farkını hesaba katmak gerekiyor. Yoksa aldanırız.
Mesela Almanya yüzde 2 büyümüş, Türkiye yüzde 8 büyümüş. İlk bakışta biz çok iyiyiz gibi görünür. Ama Almanya'daki enflasyon yüzde 3, bizimki yüzde 40 ise... Sonuç?
Reel olarak Almanya'nın büyümesi bizden daha sağlıklı olabilir. İşte bu analizleri yaparken satın alma gücü paritesi (PPP) hesaplamalarını da kullanmaya çalışıyorum.
Sonuç ve Kişisel Tavsiyelerim
Piyasalarda bu kadar yıl geçirdikten sonra şunu öğrendim: Rakamlar önemli ama onları yorumlamak daha önemli. GSYİH verileri açıklandığında hemen heyecanlanmayın (ya da üzülmeyin).
Önce şu soruları sorun kendinize: Bu büyümenin ne kadarı gerçek üretkenlik artışından geliyor? Ne kadarı sadece fiyat artışı? Sektörel dağılım nasıl? İhracat ve ithalat dengeleri ne durumda?
Yatırım kararlarınızı alırken de bu ayrımı mutlaka yapın. Çünkü uzun vadede reel büyüme sürdürülebilir, nominal büyüme değil.
Tabii ki ben de mükemmel değilim, bazen yanılıyorum. Ama en azından bu yaklaşımla daha bilinçli kararlar alabiliyoruz. Değil mi?
Sıkça Sorulan Sorular
Nominal ve reel GSYİH arasındaki fark neden bu kadar önemli?
Çünkü enflasyon gerçek ekonomik büyümeyi maskeleyebiliyor. Nominal rakamlar sadece fiyat artışını yansıtırken, reel rakamlar gerçek üretim artışını gösteriyor. Yatırım kararları için reel büyüme çok daha değerli.
GSYİH verisi açıklandığında hisse senetleri neden hemen tepki veriyor?
Piyasa genelde ilk tepkisini nominal rakamlara göre veriyor. Ama asıl analiz bir-iki gün sonra gelince daha gerçekçi tepkiler ortaya çıkıyor. Bu döngüyü bilerek pozisyon almak avantaj sağlayabilir.
Hangi sektörler enflasyondan en az etkileniyor?
Tecrübelerime göre teknoloji ve ihracat odaklı şirketler daha dirençli. Çünkü döviz bazında kazanç elde ediyorlar ve katma değerleri yüksek. Tüketim sektörü ise daha hassas.
Türkiye'nin büyüme rakamlarını diğer ülkelerle nasıl karşılaştırmalı?
Mutlaka enflasyon farklarını hesaba katarak karşılaştırın. Satın alma gücü paritesi (PPP) hesaplamalarını da kullanmaya çalışın. Yoksa yanıltıcı sonuçlar çıkabilir.
GSYİH deflatörü nasıl hesaplanıyor?
GSYİH deflatörü nominal GSYİH'nın reel GSYİH'ya oranıdır. Bu oran bize ekonomideki genel fiyat seviyesindeki değişimi gösterir. TCMB bu verileri düzenli olarak açıklıyor.
Bu analizleri yaparken hangi kaynaklara güvenmeliyim?
TÜİK'in resmi verilerini takip edin ama farklı analiz evlerinin yorumlarını da okuyun. TCMB'nin yayınladığı detaylı raporlar çok değerli. Tek kaynağa bağımlı kalmayın.
