Devre kesici, borsalarda, özellikle de hisse senedi ve vadeli işlem piyasalarında, fiyatların ani ve aşırı dalgalanmasını önlemek amacıyla kullanılan bir mekanizmadır. Bu mekanizma, belirli bir süre boyunca işlemleri durdurarak, piyasa katılımcılarının ani fiyat hareketlerine tepki vermesini ve durum değerlendirmesi yapmasını sağlar. Devre kesici, İngilizce'de "circuit breaker" olarak adlandırılır.
Devre Kesicinin Amaçları
Piyasa İstikrarını Sağlamak:
Devre kesiciler, piyasanın aşırı oynaklık yaşadığı dönemlerde yatırımcıların paniğe kapılmasını engellemeye yardımcı olur. Bu mekanizma, piyasa oyuncularının soğukkanlı bir şekilde durum değerlendirmesi yapmasına olanak tanır.
Ani ve Aşırı Fiyat Hareketlerini Sınırlamak:
Ani düşüşler veya yükselişler, piyasada büyük dalgalanmalara yol açabilir. Devre kesici, bu tür ani hareketleri sınırlayarak fiyatların daha kontrollü bir şekilde hareket etmesini sağlar.
Piyasa Katılımcılarına Zaman Tanımak:
Devre kesici devreye girdiğinde, piyasa katılımcıları (yatırımcılar, traderlar, kurumlar vb.) durumu değerlendirme ve strateji belirleme konusunda zaman kazanır. Bu, özellikle ani bir haberin veya ekonomik verinin piyasalarda şok etkisi yarattığı durumlarda önemlidir.
Devre Kesicinin Çalışma Mekanizması
Devre kesiciler, genellikle belirli bir yüzde veya puan aralığında bir düşüş veya yükseliş gerçekleştiğinde otomatik olarak devreye girer. Bu oranlar ve uygulama şekli, farklı borsalarda değişiklik gösterebilir. Örneğin, Borsa İstanbul'da devre kesici mekanizması şu şekilde çalışır:
Devre Kesici Tetiklenmesi:
Bir hisse senedi fiyatı veya bir borsa endeksi, belirlenen bir fiyat veya yüzde aralığında aniden düşerse veya yükselirse devre kesici devreye girer.
İşlemlerin Geçici Olarak Durdurulması:
Devre kesici devreye girdiğinde, ilgili hisse senedi veya endekste işlemler belirli bir süre boyunca durdurulur. Bu süre genellikle 5 ila 15 dakika arasında olabilir.
Tekrar İşlem Başlatılması:
Devre kesici süresi dolduğunda, işlemler yeniden başlar. Bu süre zarfında piyasa katılımcıları fiyat hareketlerini değerlendirir ve alım satım kararlarını yeniden gözden geçirebilir.
Devre Kesicinin Türleri
Devre kesiciler, farklı piyasa koşullarına ve piyasa türlerine göre çeşitli şekillerde uygulanabilir:
Endeks Bazlı Devre Kesiciler:
Borsanın genel performansını gösteren bir endeks belirli bir oranda düştüğünde veya yükseldiğinde devreye girer. Örneğin, Borsa İstanbul'da BIST 100 Endeksi belirli bir düşüş yaşadığında devre kesici devreye girebilir.
Hisse Senedi Bazlı Devre Kesiciler:
Belirli bir hisse senedinin fiyatı belirli bir oranda düştüğünde veya yükseldiğinde bu hisse için işlemler durdurulur.
Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası Devre Kesicileri:
Vadeli işlem ve opsiyon piyasalarında da benzer şekilde devre kesiciler uygulanabilir.
Devre Kesicinin Önemi ve Etkileri
Paniğin Önlenmesi:
Devre kesiciler, ani piyasa hareketlerinde yatırımcıların paniğe kapılmasını önleyerek daha sağlıklı bir piyasa ortamı yaratır.
Piyasa İstikrarı:
Ani fiyat dalgalanmalarının sınırlanması, piyasanın genel istikrarını korur ve daha düzenli bir işlem ortamı sağlar.
Yatırımcı Güveni:
Devre kesici mekanizması, yatırımcılara piyasanın aşırı dalgalanmalara karşı koruma sağladığını göstererek güven verir.
Ancak devre kesicilerin eleştirildiği bazı noktalar da vardır. Örneğin, devre kesicilerin sık sık devreye girmesi, piyasanın doğal işleyişini bozabilir ve bazı yatırımcılar için strateji uygulamalarını zorlaştırabilir. Bununla birlikte, genel olarak devre kesiciler, finansal piyasalarda istikrarın korunmasına katkıda bulunan önemli araçlardır.
