Geçen gün bir müşterimle görüşürken yine aynı soruyla karşılaştım: “Hocam bu faiz indirimi benim portföyümü nasıl etkiler?” İşte tam on iki yıldır bu piyasalarda dolaşıyorum ama hâlâ insanların faiz mekanizmasını tam olarak kavrayamadığını görüyorum. Tabii ki suçlamıyorum, çünkü faiz konusu gerçekten karmaşık (ben de ilk yıllarda epey kafam karışırdı açıkçası).
Bu yazıda, faiz oranlarının ekonomiye etkilerini—kendi gözlemlerimi de katarak—olabildiğince sade bir şekilde anlatmaya çalışacağım. Yani hem teorik bilgiyi vereceğim hem de “sahada” neler yaşadığımızı paylaşacağım.
Faiz Nedir, Nasıl Çalışır?
Faiz oranı, basitçe söylemek gerekirse “paranın kiralama bedeli”dir. Ama tabii ki bu kadar basit değil işin aslı. Müşterilerimle çalışırken sık karşılaştığım durum şu: İnsanlar faizi sadece kredi faizi olarak görüyor. Halbuki faiz, ekonominin bütün damarlarına yayılmış bir sistem.
Basit Bir Örnek:
Diyelim bankadan 100 bin TL kredi aldınız, faiz oranı %20. Bir yıl sonunda 120 bin TL ödeyeceksiniz. İşte o ekstra 20 bin TL, paranın “kullanım bedeli”. Ama bu sadece sizin kredi maliyetiniz değil, aynı zamanda ekonomideki para akışını da etkiliyor.
Piyasalarda uzun yıllardır gözlemlediğim şey şu: Faiz oranları belirlenirken merkez bankası sadece “politika faizi”ni açıklıyor gibi görünse de, arkasında devasa bir hesaplama var. Enflasyon beklentileri, büyüme hedefleri, döviz kuru endişeleri, hatta küresel piyasalardaki riskler... Hepsi bu kararın içinde.
Faizin Ekonomiye Etki Mekanizmaları (Sahadan Örneklerle)
1. Tüketim ve Yatırım Üzerindeki Etki
Yüksek faiz dönemlerinde (mesela 2022 yılındaki gibi) kredi maliyetleri artar. Bu durumda tüketiciler büyük alımları erteler, şirketler yatırım planlarını gözden geçirir. Kişisel görüşüm şu şekilde: Bu durum ekonomiyi yavaşlatır ama aynı zamanda “frenleme” etkisi yapar.
Düşük faiz ortamında ise tam tersi olur. Kredi ucuz olduğu için insanlar daha cesur hareket eder. Ev almak isteyen daha rahat kredi çeker, girişimci daha kolay finansman bulur. Tabii ki kesin değil ama genelde ekonomi canlanır bu durumda.
2. Tasarruf Davranışları
İşte burada ilginç bir paradoks var. Yüksek faiz dönemlerinde mevduat faizleri de yükselir, insanlar “param bankada dursun, güzel getiri alayım” der. Ama aynı zamanda enflasyon da yüksek olabilir, bu durumda reel getiri (yani gerçek kazanç) düşük kalır.
Dikkat: Reel faiz hesabı: Nominal faiz − Enflasyon oranı. Yani %30 mevduat faizi varsa ama enflasyon %40 ise, aslında paranız değer kaybediyor!
3. Döviz Kurları ve Uluslararası Sermaye
Bu konu hani şu, en karışık olanlardan biri. Yüksek faiz genelde yabancı yatırımcıyı çeker çünkü daha iyi getiri vaat eder. Ama burada risk algısı çok önemli. Eğer ülke “riskli” görülüyorsa, faiz ne kadar yüksek olursa olsun yabancı para gelmez. 2018–2019 döneminde bunu yaşadık işte.
Farklı Faiz Türleri (Karışmasın Diye)
Politika Faizi
TCMB'nin belirlediği ana faiz. Diğer tüm faizlerin referansı.
Kredi Faizi
Bankaların müşterilerine uyguladığı faiz. Politika faizinden genelde yüksek.
Mevduat Faizi
Tasarruf sahiplerine verilen faiz. Kredi faizinden düşük olur.
Reel Faiz
Enflasyon çıkarıldıktan sonra kalan “gerçek” getiri.
Yüksek vs Düşük Faiz Senaryoları
🔴 Yüksek Faiz Ortamı
Avantajları:
- Enflasyon kontrol altına alınır
- Döviz kuru stabilite kazanır
- Tasarruf eğilimi artar
- Finansal disiplin gelişir
Dezavantajları:
- Ekonomik büyüme yavaşlar
- İşsizlik artabilir
- Yatırım maliyeti yükselir
- Tüketim düşer
🟢 Düşük Faiz Ortamı
Avantajları:
- Yatırım ve tüketim canlanır
- İstihdam artar
- Girişimcilik teşvik edilir
- Ekonomik büyüme hızlanır
Dezavantajları:
- Enflasyon riski artar
- Döviz kuru baskı görebilir
- Cari açık büyüyebilir
- Finansal baloncuklar oluşabilir
Dünya'dan ve Türkiye'den Örnekler
2021–2023 dönemi Türkiye için tam bir “faiz deneyi” oldu diyebilirim. O dönem faizleri sürekli düşürdük ama sonuçlar pek istediğimiz gibi olmadı. Döviz kurunda sert yükselişler, enflasyonda patlamalar... Tabii ki sadece faiz politikasından kaynaklı değildi ama etkisi büyüktü.
Amerika'ya bakarsanız, 2008 krizi sonrası Fed faizleri neredeyse sıfıra çekti. Ve işe yaradı da, ekonomi toparlandı. Ama 2022'de enflasyon patladığında agresif faiz artırımlarına gitmek zorunda kaldılar.
💡 Japonya Örneği: Japonya otuz yıldır neredeyse sıfır faiz uyguluyor ama büyüme bir türlü istenilen seviyeye gelmiyor. Bu da gösteriyor ki faiz tek başına her şeyi çözmüyor.
Yatırımcıya Tavsiyelerim
On iki yıllık tecrübemle söylüyorum: Faiz kararlarını piyasanın “yön tabelası” olarak görün. Ama sadece faize odaklanmayın, büyük resmi görmek lazım.
Ne Yapmalı?
- Yüksek faiz döneminde: Tahvil, mevduat gibi sabit getirili enstrümanlar cazip. Ama reel faizi hesaplamayı unutmayın!
- Düşük faiz döneminde: Hisse senedi, gayrimenkul, altın gibi varlıklar ön plana çıkar.
- Her durumda: Enflasyon, döviz kuru, global konjonktür de hesaba katılmalı.
Unutmayın, hiçbir yatırım kararı sadece faiz seviyesine bakılarak alınmamalı. Diversifikasyon her zaman önemli!
Sıkça Sorulan Sorular
Faiz artışı benim kredi kartı borcumu etkiler mi?
Evet, etkiler. Kredi kartı faizleri genellikle değişkendir ve politika faizindeki artışlar birkaç ay içinde kredi kartı faizlerine yansır. Bu yüzden mümkünse borçlarınızı erkenden kapatın.
Faiz düştüğünde neden dolar yükselir?
Her zaman böyle olmaz ama genelde faiz düştüğünde o ülke para birimi yabancı yatırımcılar için daha az cazip hale gelir. Sermaye çıkışı olursa döviz kurları yükselebilir. Ama risk algısı da çok önemli.
Borsada hangi sektörler faiz artışından en çok etkilenir?
Genellikle bankacılık sektörü faiz artışından olumlu etkilenir (net faiz marjı artar). Gayrimenkul, inşaat gibi krediye bağımlı sektörler ise olumsuz etkilenir. Ama her durumu ayrı değerlendirmek lazım.
Enflasyon %50 iken %40 faiz reel getiri mi?
Hayır, bu durumda reel faiz %-10'dur (40−50=−10). Yani paranız değer kaybediyor. Reel pozitif getiri için nominal faizin enflasyondan yüksek olması gerek.
Faiz kararları ne zaman açıklanır?
TCMB Para Politikası Kurulu ayda bir toplanır ve faiz kararını açıklar. Genellikle ayın üçüncü perşembesi. Takip etmenizi öneririm çünkü piyasalar bu kararlara çok duyarlı.
Konut kredisi faiz oranları neden politika faizinden yüksek?
Bankalar politika faizine kendi maliyetlerini, risk primlerini ve kâr marjlarını ekler. Ayrıca vadesi uzun olan kredilerde risk daha yüksek olduğu için faiz de yüksek olur. Bu tamamen normal bir durum.
Altın fiyatları faiz oranlarından nasıl etkilenir?
Genellikle ters bir ilişki var. Faiz yükseldiğinde getiri veren varlıklar (mevduat, tahvil) cazip hale gelir, altın gibi getiri vermeyen varlıklardan çıkış olur. Ama bu her zaman geçerli değil, jeopolitik riskler de altın fiyatlarını etkiler.
Bu yazı EkoFin.net için hazırlanmıştır. Finansal danışmanlık değildir, bilgilendirme amaçlıdır.
